Genel sağlık sigortası (GSS) Pirim Borcu olanlar

Genel sağlık sigortası (GSS) uygulaması 1/10/2008 tarihinde 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte başlamış bir uygulama olup; ilk başta sadece 4/a (işçi), 4/b (Bağ-Kur), isteğe bağlı sigorta kapsamında sigortalı olanları, emekli – dul – yetim aylığı alanları kapsamaktaydı. Daha sonraları da devlet memurları ve TSK personeli de GSS kapsamına alındı. Burada sayılanlar dışında kalan kişiler için ise genel sağlık sigortası zorunlu değildi. Ancak, 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren bazı istisnai kişiler hariç, genel sağlık sigortası herkes için zorunlu hale geldi, hatta yeşilkart kapsamındakiler bile GSS kapsamına alındı. Ayrıca bu zorunlulukla birlikte gelir testi uygulaması da hayatımıza girdi.

Belirtilen hususlarla ilgili olarak uygulamanın ne şekilde ve nasıl yürütüleceği Bakanlar Kurulu Kararıyla çıkarılan ve 28/12/2011 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Gelir Tespiti, Tescil ve İzleme Sürecine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile belirlendi. Ayrıca konuyla ilgili olarak SGK tarafından 2011/69 ve 2012/2 Sayılı Genelge yayımlandı.

Öte yandan genel sağlık sigortasının herkes için zorunlu hale gelmesiyle birlikte, birçok kişi kendi başvurusu ve bilgisi dışında, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından re’sen genel sağlık sigortalısı olarak tescil edildiği, prim borcu olduğu, gelir testine başvurması gerektiği yönünde Kurumdan tebligat ve ödeme emri almaya başladı.

Genel sağlık sigortası ile ilgili ayrıntılı bilgi, Genel Sağlık Sigortası İle İlgili Yeni Düzenlemeler – Ayrıntılı Açıklamalar bölümünde mevcut olup, burada Kurum tarafından re’sen genel sağlık sigortalısı olara tescil edilen ve GSS prim borcu çıkarılanların durumu ele alınacaktır.

1-Kendi Başvurusu ve Bilgisi Dışında Bazı Kişilerin GSS Kapsamına Alınmasının ve Prim Borcu Çıkarılmasının Dayanağı:

Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Gelir Tespiti, Tescil ve İzleme Sürecine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında; “Genel sağlık sigortalısı ya da genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsünde olmayanlar ile genel sağlık sigortalılığı ya da genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsü sona eren kişiler, SGK tarafından re’sen tescil edilir. Bu kişiler için, gelir testleri sonuçlandırılıncaya kadar 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarı prime esas asgarî kazanç tutarı olarak esas alınarak primleri tahakkuk ettirilir. Ayrıca, gelir tespitini yaptırmak üzere bir ay içinde vakıflara başvurması gerektiği SGK tarafından re’sen tescil edilen kişilere bildirilir.” hükmü yer almaktadır.

Bu hükme istinaden Sosyal Güvenlik Kurumu, bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret, odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklerin personeli, tutuklu ve hükümlüler, er – erbaş ve yedek subaylar hariç;

- 4/a (işçi), 4/b (Bağ-Kur), 4/c (memur) kapsamında sigortalı olmayan,

- İsteğe bağlı sigortaya prim ödemeyen,

- SGK’dan yaşlılık, malullük, ölüm, dul, yetim aylığı – geliri almayan,

- 31/12/2012 tarihi itibariyle yeşilkart kapsamında olmayan,

- Yukarıda belirtilenlerden herhangi birinin bakmakla yükümlü olduğu kişi statüsünde olmayan,

dolayısıyla da genel sağlık sigortası kapsamında bulunmayan,

- 4/a, 4/b veya isteğe bağlı sigorta kapsamındaki sigortalılığı sona eren,

- Bakmakla yükümlü olunan kişi statüsü sona eren,

dolayısıyla da genel sağlık sigortası kapsamında olmakla beraber daha sonra kapsam dışı kalarak genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanma hakkını kaybeden,

kişileri kendiliğinden, yani herhangi bir başvuruya gerek kalmaksızın re’sen genel sağlık sigortalısı olarak tescil edip genel sağlık sigortası kapsamına almakta, Kurum bu şekilde genel sağlık sigortalısı olarak tescil ettiği kişiye, gelir testini yaptırmak üzere bir ay içinde Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminde kayıtlı ikametgâhının bulunduğu il veya ilçe idarî sınırları içerisindeki sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına başvurması gerektiğini bir yazıyla bildirmekte, gelir testi sonuçlanıp kişinin gerçek aylık geliri belirlenene kadar da mevzuat gereği bu kişinin aylık gelirini brüt asgari ücret (1/7/2012 – 31/12/2012 tarihleri arası için 940,50 TL) olarak esas almakta ve genel sağlık sigortasından yararlanıp yararlanmadığına, herhangi bir sağlık yardımı alıp almadığına bakmaksızın, bu kişi adına her ay kazancının % 12’si (1/7/2012 – 31/12/2012 tarihleri arası için 112,86 TL) tutarında GSS prim borcu tahakkuk ettirmektedir.

Dolayısıyla bazı kişilerin SGK tarafından re’sen genel sağlık sigortalısı olarak tescil edilmesinin ve çıkan prim borcunun dayanağı yukarıda belirtilen mevzuat hükmüdür. Bu şekilde prim borcu çıkarılanlar daha çok, 18 yaşını doldurdukları için prim ödemeksizin genel sağlık sigortasından yararlanma hakkını kaybeden, yaşlarını doldurmaları nedeniyle anneleri veya babaları üzerinden sağlık yardımı alma hakkını kaybeden çocuklar ile 4/a kapsamındayken işten ayrılmaları nedeniyle sigortalılık niteliğini yitiren işçilerden oluşmaktadır.

2-Çıkarılan GSS Prim Borcunun Mahiyeti ve Bağlayıcılığı:

Yukarıda belirtildiği şekilde tahakkuk ettirilerek kişilere tebliğ edilen GSS prim borcunun, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun diğer prim alacaklarından hiçbir farkı olmayıp, 5510 sayılı Kanunun Primlerin ödenmesi başlıklı 88 inci, Prim borçlarına halef olma, gecikme cezası ve gecikme zammı ile iadesi gereken primler başlıklı 89 uncu maddesi ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine tabi bir borçtur. Dolaysıyla her aya ait GSS prim borcunun takip eden sayın sonuna kadar ödenmesi zorunlu olduğu gibi, süresinde ödenmemesi halinde gecikme zammı ve cezası eklenmekte, ayrıca ödeme emrine rağmen ödenmemesi halinde Kurumun icra ve haciz yoluna başvurma hakkı bulunmaktadır.

3-GSS Prim Borcu Çıkarılanlar Ne Yapmalı ?:

Yukarıda belirtildiği şekilde çıkarılan GSS prim borcu; ödenmesi zorunlu olan, hatta ödeme süresi geciktikçe gecikme zammı ve cezası üzerine eklenen bir borç olduğundan, bu borçtan kurutulmanın öncelikli yolu tabiî ki borcu ödemektir. Ancak bu herkesin bildiği bir yodur. Bunun dışında ise durma göre üç çözüm yolu vardır.

3.1-Re’sen GSS Tescil İşlemini ve Buna Bağlı Olarak Çıkarılan Prim Borcunu İptal Ettirmek:

Kurum yukarıda belirtilen mevzuat hükümlerini uygularken, bazen re’sen genel sağlık sigortalısı olarak tescil edilmemesi gereken kişiyi sistem üzerinden re’sen GGS’li olarak tescil edebilmekte ve prim borcu çıkarabilmektedir.

Örneğin; 18 yaşını doldurana kadar çocuklar prim ödemelerine gerek kalmadan GSS yardımlarından yararlanabilirlerken, 18 yaşını doldurduklarında bu haklarını kaybettiklerinden, Kurum 18 yaşını dolduran çocuğu sistem üzerinden re’sen GSS’li olarak tescil edip prim borcu çıkarmaktadır. Ancak bu kişi eğer öğrenimine devam ediyorsa ve anne ya da babası da genel sağlık sigortalısı ise bu kişinin bekar olduğu sürece, lise ve dengi öğrenim veya 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çıraklık ve çıraklık eğitimi ile işletmelerde meslekî eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurana kadar anne veya babası üzerinden bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında GSS yardımlarından yararlanma hakkı bulunmakta, dolayısıyla bu kişi re’sen GSS’li olarak tescil edilmesi gereken kişi kapsamında bulunmamaktadır. Ancak, Kurum kişinin durumundan haberdar olmadığı için bu işlemi yaptığından, bu kişiye ait öğrenci belgesiyle birlikte Kuruma başvuru yapılması halinde re’sen GSS tescil işlemini ve tahakkuk ettirdiği prim borcunu iptal etmekte, bu kişiyi bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında anne veya babası üzerinden GSS kapsamına almakta yani sağlık aktivasyonunu yapmaktadır.

Yukarıdaki örneğe benzer şekilde;

- Bakmakla yükümlü olunan kişi statüsünde anne veya babası üzerinden GSS yardımlarından yararlanmaktayken, yeni eğitim – öğretim yılına ait öğrenci belgesi Kuruma verilmediği için,

- Sigortalı olarak çalıştığı işten ayrılmak ve sigortalılık niteliğini kaybetmiş olmakla beraber, bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında anne – babası veya eşi üzerinden GSS yardımı alma hakkı olduğu Kurumca bilinmediği için,

- Daha önce bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında anne veya babası üzerinden GSS yardımlarından yararlanmaktayken, işe girmesi veya evlenmesi nedeniyle bu hakkı kaybeden, ancak daha sonra işten ayrılması veya boşanması nedeniyle anne veya babası üzerinden GSS yardımı alma hakkı olduğu Kurumca bilinmediği için,

bazı kişiler Kurum tarafından re’sen GSS’li olarak tescil edilmekte ve prim borcu çıkarılmaktadır. Buradaki örnekler çoğaltılabilir.

Yukarıda örneklendiği gibi, re’sen GSS’li olarak tescil edilmemesi gerektiği halde, Kurumun elindeki bilgi veya belge eksikliğinden re’sen GSS’li olarak tescil edilmiş ve prim borcu çıkarılmış kişilerle ilgili olarak Kuruma başvurulması halinde, Kurum tarafından yapılan tecil işlemi ve prim borcu tahakkuku iptal edilmekte, kişi durumuna uygun olarak bakmakla yükümlü olunan kişi statüsünde GSS kapsamına alınmaktadır.

3.2-Gelir Testine Başvurmak:

Yukarıda belirtilen kişiler dışında kalan, yani Kurumun yaptığı re’sen GSS tescil işlemi yerinde ve doğru olan kişilerle ilgili olarak tek yapılması gereken ise gelir testine başvurarak gerçek gelirini tespit ettirmektir. Zaten Sosyal Güvenlik Kurumu re’sen GSS’li olarak tescil ettiği kişilere, hem tescil işleminden haberdar olmaları hem de bir ay içerisinde gelir testi için başvurmaları gerektiğine dair bilgilendirme yazısı yani gelir testine müracaat bildirimi göndermektedir.

Gelir testi ile ilgili başvurunun, re’sen GSS’li olarak tescil edilen kişinin ADNKS’de (adrese dayalı nüfus kayıt sisteminde) kayıtlı ikametinin bulunduğu yerdeki sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına yapılması gerekmektedir. Gelir testi için başvuru yapılacak sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfının adres ve diğer iletişim bilgilerine, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın “http://www.aile.gov.tr” veya “http://www.sydgm.gov.tr/tr/vakif” web adresinden ulaşılabilir.

Yukarıda belirtildiği şekilde, gelir testi başvurusu yapıldıktan sonra bir ay içerisinde Vakıf tarafından işlemler sonuçlandırılarak, aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı belirlenir. Vakıf, kişinin tespit edilen aylık gelirini elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirir. Sosyal Güvenlik Kurumu da bu bilgi doğrultusunda ilgili kişinin GSS tescil işlemindeki gerekli değişiklikleri yapar, kişinin prim ödeyip ödemeyeceğini, prim ödeyecekse ödeyeceği primin aylık tutarının belirleyerek ilgili kişiye bir yazıyla bildirir. İlgili kişi bu yazıyı aldığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde gelir testini yapan Vakfa itirazda bulunabilir. Vakıf bu itirazı 15 gün içerisinde değerlendirerek sonucu Kuruma ve ilgili kişiye bildirir.

Gelir testi sonucuna göre ilgili kişinin;

- Kişi başına düşen aylık geliri, aylık brüt asgari ücretin üçte birinden (1/7/2012-31/12/2012 tarihleri arası için 313,50 TL’den) az olduğu tespit edilirse, bu kişinin GSS tescili primi devlet tarafından ödenecek kişi statüsünde (60/c-1 olarak) yenilenir ve genel sağlık sigortası primini devlet öder.

- Kişi başına düşen aylık geliri, asgari ücretin üçte birinden asgari ücrete kadar (1/7/2012-31/12/2012 tarihleri arası için 313,50 TL’den 940,50 TL’ye kadar) olduğu tespit edilirse asgari ücretin üçte birinin % 12’si (1/7/2012-31/12/2012 tarihleri arası için 37,62 TL) tutarında,

- Kişi başına düşen aylık geliri, asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar (1/7/2012-31/12/2012 tarihleri arası için 940,50 TL’den 1.881 TL’ye kadar) olduğu tespit edilirse asgari ücretin % 12’si (1/7/2012-31/12/2012 tarihleri arası için 112,86 TL) tutarında,

- Kişi başına düşen aylık geliri, asgari ücretin iki katından (1/7/2012-31/12/2012 tarihleri arası için 1.881 TL’den) fazla olduğu tespit edilirse asgari ücretin iki katının % 12’si (1/7/2012-31/12/2012 tarihleri arası için 225,72 TL) tutarında,

kişinin prim ödemesi gerekir.

Yukarıda belirtilen prim ödeme tutarları, gelir testinin yapıldığı tarihten itibaren ödenecek aylık primler için geçerlidir. Gelir testi sonuçlanmadan önceki aylar için çıkarılan prim borcuna geriye dönük olarak uygulanıp uygulanmayacağı hususu ise gelir testi için müracaat edilen tarihe göre aşağıda belirtildiği şekilde değişir.

3.3-İtiraz Yoluna Başvurmak:

Yukarıda belirtilen yollardan çözüme ulaşamayan, buna karşılık kendisine çıkarılan GSS prim borcunun haksız ve yersiz olduğunu düşünen kişi itiraz yoluna başvurabilir. İtirazın öncelikle, prim borcunun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde Kurumun ilgili ünitesine dilekçe yapılması gerekir. İtiraz en geç 30 gün içinde Kurumca karara bağlanır. İtirazın Kurumca reddi halinde, kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurulabilir. Ancak, mahkemeye dava açılması Kurumun takibini durdurmaz.

4-Daha Önce Çıkarılmış Olan Prim Borcuna Gelir Testi Geriye Dönük Olarak Etki Eder Mi?

Yukarıda belirtildiği üzere, gelir testi sonucunda kişinin tespit edilen aylık durumuna göre GSS primi ödeyip ödemeyeceği, prim ödeyecekse ödeyeceği primin miktarı, gelir testinin sonuçlandığı tarihten itibaren geçerli olacaktır. Dolayısıyla burada gelir testi sonucunun, Kurum tarafından daha önce çıkarılmış olan prim borcunu etkileyip etkilemeyeceği sorusu akla gelmektedir. Örneğin; Kurum re’sen GSS tescilini yaptıktan sonra Yönetmelik gereği o kişinin aylık gelirini brüt asgari ücret olarak kabul etmekte ve her ay için brüt asgari ücretin % 12’si tutarında o kişi adına GSS primi tahakkuk ettirmektedir. Gelir testi sonuçlanınca, söz konusu kişinin aylık geliri asgari ücretin üçte birinden az çıkarsa, prim ödemeyecek kişiler statüsüne gireceği ve artık GSS primini devlet ödeyeceği için, geriye dönük olarak çıkarılmış olan prim borcu ne olacak, silinecek mi yoksa ödenmesi gerekecek mi?. Veya tam tersi gelir testi sonucuna göre kişinin aylık geliri brüt asgari ücretin iki katından fazla çıkarsa, daha önce asgari ücret üzerinden çıkarılmış olan prim borcu iki katı üzerinden yeniden mi hesaplanarak ilgili kişiden tahsil edilecek.

Bu soruların cevabı, ilgili kişinin gelir testine başvurması için Kurum tarafından gönderilen yazıyı aldığı tarihten itibaren bir ay içinde gelir testi başvurusunu yapıp yapmadığına göre değişmektedir.

4.1-Gelir Testi İçin Bir Ay İçinde Başvurulmuş Olması:

Kurumun, gelir testine müracaat bildiriminin tebliğ edildiği tarihten itibaren bir aylık süre içerisinde gelir testine başvurulmuş olması halinde, gelir testi sonucuna göre aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı;

• Asgari ücretin üçte birinden az olduğu tespit edilenler, Kurumun re’sen tescil ettiği tarih itibariyle, primi devlet tarafından ödenecek kişi statüsünde (60/c-1) yeniden tescil edilirler, dolayısıyla daha önce çıkarılmış olan prim borcu geriye dönük olarak tamamen silinir, ilgili kişinin herhangi bir prim ödemesi gerekmez.

• Asgari ücretin üçte birinden asgari ücrete kadar olduğu tespit edilenler için, daha önce asgari ücret üzerinden hesaplanarak tahakkuk ettirilmiş olan prim borcu, asgari ücretin üçte biri üzerinden geriye dönük olarak yeniden hesaplanır, dolayısıyla bu kişi için daha önce çıkarılmış olan prim borcu üçte bire düşmüş olur.

• Asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar olduğu tespit edilenler için, daha önce çıkarılmış olan prim borcunda herhangi bir değişiklik yapılmaz. Çünkü bunların her ay brüt asgari ücret üzerinden prim ödemeleri gerekmekte olup, Kurumun daha önce çıkarmış olduğu prim borcu da zaten brüt asgari ücret üzerinden hesaplanmıştır.

• Asgari ücretin iki katından fazla olduğu tespit edilenler için de daha önce çıkarılmış olan prim borcunda herhangi bir değişiklik yapılmaz. Çünkü bunların artık her ay brüt asgari ücretin iki katı üzerinden prim ödemeleri gerekmekte olup, Kurumun daha önce çıkarmış olduğu prim borcu ise brüt asgari ücret üzerinden yani daha düşük hesaplanmıştır.

4.2-Gelir Testi İçin Bir Ay Geçtikten Sonra Başvurulmuş Olması:

Kurumun, gelir testine müracaat bildiriminin tebliğ edildiği tarihten itibaren, bir ay içinde sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına başvurmayanların, aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin iki katı kabul edilerek, daha önce brüt asgari ücret üzerinden tahakkuk ettirilmiş olan prim borcu brüt asgari ücretin iki katı üzerinden yeniden hesaplanarak tahakkuk ettirilir ve ödemesi için ilgili kişiye tebliğ edilir. Gelir testine bir aylık süre içinde başvurmayan ve tescil başlangıç tarihinden itibaren asgari ücretin iki katı esas alınarak primleri tahakkuk ettirilenlerin daha sonra gelir testi yaptırmak üzere sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına başvurması halinde;

• Yapılan gelir testi sonucuna göre, aylık geliri brüt asgari ücretin üçte birinden az olduğu, dolayısıyla primi devlet tarafından ödenmesi gereken kişi statüsünde bulunduğu tespit edilenlerden,

- Gelir testine müracaat bildirimi tebliğ edildiği tarihten itibaren altı ay içinde sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına başvurmuş olanların, re’sen yapılmış olan GSS tescil işlemi tescil tarihinden itibaren primi devlet tarafından ödenecek kişi statüsünde (60/c-1) yeniden yapılır, dolayısıyla daha önce çıkarılmış olan prim borcu geriye dönük olarak tamamen silinir, ilgili kişinin herhangi bir prim ödemesi gerekmez.

- Gelir testine müracaat bildirimi tebliğ edildiği tarihten itibaren altı ay geçtikten sonra sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfına başvurmuş olanların ise daha önce tahakkuk ettirilmiş (çıkarılmış) olan GSS prim borcunda herhangi bir değişiklik yapılmaz, söz konusu borcu aynen ödemeleri gerekir. Bunlar, gelir testinin sonuçlandığı tarihten itibaren ise primi devlet tarafından ödenecek kişiler (60/c-1) kapsamında tescil edilir, bu tarihten sonrası için GSS primi ödemeleri gerekmez.

• Yapılan gelir testi sonucuna göre, aylık geliri brüt asgari ücretin üçte biri veya daha fazla olduğu tespit edilenler için ise gelir testi sonucu geriye dönük olarak uygulanmaz. Yani daha önce tahakkuk ettirilmiş (çıkarılmış) olan GSS prim borcunda herhangi bir değişiklik yapılmaz ve aynen ödenmesi gerekir. Bunlar, gelir testinin sonuçlandığı tarihten itibaren ise tespit edilen gelir durumlarına göre aylık GSS primini öderler.